Afgelopen zondag, 26 mei, is de Nederlandse fotograaf Bertien van Manen overleden in het bijzijn van haar naasten. Van Manen staat bekend om haar documentaire fotografie dat zich kenmerkt door intimiteit en directheid. Ze fotografeerde met een compactcamera. Die was veel minder intimiderend dan de gebruikelijke spiegelreflexcamera, waardoor ze heel dichtbij de mensen kon komen die ze wilde fotograferen.
Van Manen begon laat met fotografie. Haar carrière startte op veertigjarige leeftijd als modefotograaf. Die wereld was haar te beklemmend en na het zien van The Americans van Robert Frank besloot ze de documentaire fotografie in te gaan. Haar interesse lag bij het leven van de gewone mensen. Ze heeft zeker in het begin veel gefotografeerd in mijnsteden. Haar eigen leven begon ook in een mijnstad, Heerlen, als dochter van een mijningenieur.
Eind jaren tachtig van de vorige eeuw ging als een van de eerste Westerse fotografen naar de voormalige Sovjet Unie. Met haar eigenzinnigheid en kennis van de Russische taal wist ze toegang te krijgen tot de gezinnen die daar leefden. Ze was geen buitenstaander, maar eerder onderdeel van het geheel. In die tijd schakelde ze ook over van zwart-wit naar kleur. Ook daarin was ze voorloper. Kleur gaf volgens haar veel meer weer van het echte leven in het Oostblok. Naast Rusland en Oost-Europa fotografeerde Van Manen ook in China en de Appalachen.
De foto’s van Van Manen kenmerken zich door een ongedwongen stijl. Ze was wars van regels en normen in de fotografie. Technische perfectie vond ze maar saai en ze werkte veel op haar intuïtie. Daarbij lette ze wel veel op details die net die informatie geven om een foto een extra lading te geven. Net als bij Nan Goldin, met wie Van Manen wel eens wordt vergeleken, maakten soms de mensen foto’s met haar camera. Foto’s die ze weer gebruikte in haar series. Het maakte het werk van Van Manen alleen maar sterker.
Dat Van Manen zo dichtbij kon en durfde komen had ook wel nadelen voor de fotograaf. Zeker als er drank in het spel kwam bij haar onderwerpen, wat nog wel eens kon gebeuren, wilden de mannen nog wel eens handtastelijk worden. Ze wist zich altijd staande te houden en haar grenzen te bewaken. Het werk van Van Manen is nog altijd een inspiratiebron voor velen en kent een groot aantal liefhebbers. Desondanks bleef ze zelf zoveel mogelijk op de achtergrond, het ging haar om de verhalen. Haar werk is te zien geweest in vele grote musea, waaronder het MOMA in New York, de Maison Européenne de la Photographie in Parijs en in het Stedelijk Museum Amsterdam. Daarnaast heeft ze een aantal fotoboeken uitgegeven, niet zelden verzamelobjecten ondertussen.
Bertien van Manen is 89 jaar geworden.
Monumentaal talent en zeer open en vriendelijke persoonlijkheid maar bovenal een fantastische fotograaf.