Zilveren Camera 2019: keurige foto’s van een bewogen jaar

Het is weer zover. De Zilveren Camera, de belangrijkste prijs voor de Nederlandse fotojournalistiek, heeft de categoriewinnaars bekend gemaakt. Altijd weer een mooi moment om te zien wat er in Nederland heeft gespeeld en hoe de fotojournalisten het jaar in beeld heeft gebracht.

In 2019 was er in elk geval genoeg nieuws te fotograferen, Het begon al gelijk op nieuwjaarsnacht met het uit de hand gelopen vreugdevuur in Scheveningen. Daarna volgde de aanslag op de tram in Utrecht, waardoor de Domstad even wereldnieuws was. Er werd volop geprotesteerd. Met het meest in het oog springend de boerenprotesten met hun enorme machines. Maar de staking van de verpleegkundigen was niet minder nieuwswaardig en minstens zo belangrijk. Net zoals de acties in het onderwijs. Dan was 2019 nog het jaar van de stikstofcrisis en de klimaatproblematiek in het algemeen. En natuurlijk is er altijd genoeg klein en groter leed op persoonlijk gebied. Dan hebben we het nog niet over sport gehad, met onder andere Matthieu van der Poel. Genoeg onderwerpen dus voor fotojournalisten om hun kijk op de gebeurtenissen vast te leggen.

Robin van Lonkhuijsen, Tramaanslag Utrecht, 2019. (1e Prijs Nieuws Nationaal – Serie)
Tussen twee tramstellen in ligt een met een laken afgedekt slachtoffer van de tramaanslag in Utrecht. Bij deze aanslag, op 18 maart 2019, vielen vier doden en zes gewonden. Hoofdverdachte Gökmen T. wordt later op de dag na een klopjacht aangehouden. Utrecht, 18 maart 2019

Bij de selectie van de Zilveren Camera zijn dan ook veel onderwerpen terug te vinden. Zoals de tramaanslag in Utrecht. Daarmee wint Robin van Lonkhuijsen zowel de tweede prijs in de categorie Nieuws Nationaal Enkel als de eerste prijs bij de series. Toch opvallend dat van het groot aantal fotografen dat die dag aanwezig was in Utrecht alleen Van Lonkhuijsen in de prijzen valt. Niet dat het onterecht is. De serie van Van Lonkhuijsen vertelt het verhaal uitstekend en is heel integer gefotografeerd. Je voelt de spanning van het moment en de saamhorigheid naderhand. Opvallend is dat de fotojournalist bij heel veel belangrijke sleutelmomenten aanwezig was. Niet alleen vlak na de schietpartij, hij was ook bij huiszoekingen, het sporenonderzoek in de flat waar de dader gearresteerd is en bij de nasleep. Het toont hoe hard een fotojournalist vaak werkt. Als je dan beseft wat er meestal voor vergoeding tegenover staat begrijp je dat de fotojournalisten begin van het jaar zelf even nieuws waren met hun staking.

Zij waren niet de enigen die staakten. De boerenprotesten kregen de meeste aandacht in de media en nu ook bij de Zilveren Camera. Opvallend is daarbij dat een grote gebeurtenis als de aanslag in Utrecht blijkbaar maar door één fotograaf goed is vastgelegd, terwijl de boerenprotesten vier keer een prijs oplevert, elk gemaakt door een andere fotograaf en verspreid over drie categorieën. Nu leent dat onderwerp zich ook makkelijker voor verschillende invalshoeken. Het portret van protestleider Arjen Schuiling, gemaakt door Marcel Jurian de Jong is een ander verhaal dan de actiefoto gemaakt door Siese Veenstra die duidelijk de agressiviteit laat zien die heerste in Groningen. Dat terwijl Kees van de Veen een meer beschouwende serie maakt en Ramon van Flymen de boeren op het Malieveld in Den Haag laat zien.

Siese Veenstra, Boerenprotest, 2019. (1e Prijs Nieuws Nationaal – Enkel).
Boerenprotestleider Arjen Schuiling blikt terug op het afgelopen jaar. Bij het protest in Groningen werd hij gearresteerd voor betrokkenheid bij een levensgevaarlijk incident met een trekker.

Toch vind ik het een beetje veel van het goede. Er zitten zoveel beroepsgroepen in de knel met misschien wel grotere problemen dan de boeren. Hoewel voor iedereen zijn of haar probleem natuurlijk het meest urgent is. Maar bovenal blijven de foto’s steken bij een feitelijke registratie. Het zou zo interessant zijn als we series zagen van wáárom er gestaakt wordt. Niet alleen bij de boeren, ook bij de andere beroepsgroepen. Laat zien wat de werkdruk betekent voor de leerkrachten en het onderwijs. Wat zorgt ervoor dat de verpleegkundigen nu wel het werk neerlegden? En nee, dat doet het portret gemaakt door Ruben Schipper niet, ook al heeft het de titel “Faillisement van de zorg”. Het vertelt me niets wat het gebrek van verpleegkundig personeel voor iemand betekent. En om toch even bij de boeren te blijven, maak een goede serie over het werkelijke probleem. Wat is de stikstofcrisis, wat zijn de gevolgen als we niets doen. Fotojournalistiek is meer dan pure verslaggeving van wat er nú gebeurt. Het moet onderzoeken, context geven, verder kijken dan de waan van de dag. Dat dat makkelijker gezegd dan gedaan is, weet ik maar al te goed. Zeker met de tarieven die media doorgaans hanteren. Toch is het nodig. Want op deze manier blijven de foto’s vooral een aha-erlebnis op te wekken in plaats van je echt te pakken. Veel series komen niet verder dan ‘en toen gebeurde dit’. Soms kan het niet anders, maar vaak wel. Neem de serie over het vreugdevuur door Merel Schoneveld. Het is een keurig verhaal, maar niet meeslepend. Sterker, ik denk dat het verhaal van de vreugdevuren beter tot zijn recht zou komen in slechts één foto. De mooiste en meest beklijvende verhalen zijn vaak niet eens chronologisch. Je moet heen en weer geslingerd worden, aan het denken gezet. Neem de kijker mee met hoe het onderwerp of jij als fotograaf de gebeurtenis beleeft hebt, niet gewoon aan het handje.

Want dat het wel degelijk kan bewijzen verhalen als die van Ilvy Njiokiktjien. Haar serie over de Born free generatie neemt je echt me naar de wereld van de jongeren in Zuid-Afrika. Eddy van Wessel weet je zoals altijd te raken met aangrijpende beelden. Waarbij je aan de ene kant echt toeschouwer bent en aan de andere kant jezelf midden tussen de mensen voelt staan. Maar ook dichterbij huis is het te zien. De serie van Marijn Fidder over kinderen met kanker bijvoorbeeld. Het laat meer zien dan de gebruikelijke beelden. Het zijn dan ook allemaal fotografen die zich vastbijten in een onderwerp, soms jarenlang. Specialisten. Zoals Piek, die zich helemaal heeft ondergedompeld in boksen en nu met een serie wint waarin je van alles voelt. Dicht op je onderwerp zitten, letterlijk en met je gevoel. Het levert Arie Kievit een fijne en intieme serie over Jules Deelder op. Logisch dat Pim Ras zijn serie kan maken. Het kan misschien nog wat strakker geëdit worden, het is wel een verhaal dat een niet vaak geziene kant van voetbal laat zien.

Linelle Deunk, Astrid Holleeder & Miljuschka Witzenhausen, 2019. (1e Prijs Personen in het Nieuws – Enkel)
Miljuschka: ‘Ik vind het leven heel mooi, hecht er veel waarde aan en wil er graag zo lang mogelijk voor mijn kinderen zijn. Dus ik kijk dertig keer vaker over mijn schouder dan een ander, en overweeg zorgvuldig alles wat ik in de buitenwereld doe. Maar als dat niet genoeg is, kóm dan maar. Ik leef voluit, en wil daarin ook een voorbeeld zijn voor mijn kinderen, anders heb ik sowieso al verloren. Mama heeft al verloren, op dat vlak.’

Het kan ook in een enkel beeld. Carla van de Puttelaar maakte vorig jaar een bijzonder portret van Astrid Holleeder, de zus van crimineel Willem Holleeder. Het staat in mijn geheugen gegrift, zo sterk. Datzelfde gebeurt met het portret dat Linelle Deunk van diezelfde vrouw maakt, nu met haar dochter. Het is zo intens, er zit zoveel in, terwijl het beeld eigenlijk heel eenvoudig is. De foto heeft niet veel nodig om de aandacht te trekken en vooral ook vast te houden. Dat het bij haar geen toeval is bewijst de serie over veteranen. Foto’s met intense blikken. Het is het kijken en weten en voelen wat er speelt van een fotograaf dat een foto op een hoger niveau tilt. Dat hoeft niet altijd knallend. Zoals Kees van de Veen het vloggeln in Ootmarsum heeft gefotografeerd kan alleen omdat hij goed snapt hoe het in de regio werkt. De foto van de zonnende vrouw tussen de demonstranten is goed gezien, daar zit een extra laag in.

René Clement, Shady, 2019. (1e Prijs Nieuws Internationaal – Enkel)
Shady Abu Zeid is een Egyptische satirische blogger en voormalig correspondent van een populaire satirische talkshow. Op 6 mei 2018 werd hij gearresteerd door beveiligingsagenten. Het onderzoek naar de aanklachten: ‘lidmaatschap van een verboden groepering’ en ‘verspreiding van nepnieuws’, moest hij in hechtenis afwachten. Op 13 januari 2019 mocht hij kort de gevangenis verlaten om de begrafenis van zijn vader bij te wonen. Zwaarbewaakt door de politie konden vrienden en familie hem condoleren, voor hij werd teruggebracht naar de gevangenis. De foto werd genomen net nadat president Sisi op de Amerikaanse tv in een interview had verklaard dat Egypte geen politieke gevangenen heeft. Shady bevindt zich nog altijd in voorlopige hechtenis. Caïro (Egypte), 13 januari 2019

De Zilveren Camera laat dit jaar aardig zien wat er in 2019 allemaal is gebeurd. Zonder al te grote verrassingen. Niet in de onderwerpen en niet in de series. Want een aantal winnaars kon je zien aankomen. De serie van Fidder, een hele grote kanshebber voor de Paul Peters Prijs, kon je niet missen vorig jaar. Net zomin las die van Njiokiktjien, haar werk is gewoon te goed en te belangrijk om te negeren. Sommige onderwerpen krijgen mijns inziens teveel aandacht, andere mis ik. Natuurlijk, wat niet is ingezonden kan niet worden beoordeeld en wint dus sowieso niet. Ik snap ook dat de jury een afweging moet maken tussen fotografische kwaliteiten en nieuwswaardigheid. Toch zou ik graag een andere balans zien. Om het stokpaardje maar weer van stal te halen, waarom kan een foto uit een serie zowel in de serie als bij enkel een prijs kan winnen. Maak een keuze, jury. Het is mijns inziens ook niet heel sterk dat een bijna identiek onderwerp van dezelfde fotograaf zowel in Regionaal serie als in Documentair Nationaal kan winnen. Natuurlijk, Olivier Middendorp heeft twee verschillende verhaallijnen gemaakt. Maar is het onderwerp echt zo belangrijk dat het in twee categorieën moet winnen? Was er niets anders? Hetzelfde geldt dus voor de boeren en de vreugdevuren. Door duidelijker te kiezen is er ruimte voor meer onderwerpen, zoals de uitstekende foto van René Clement. Het geeft een completer beeld.

Er zitten echt goede beelden en interessante verhalen tussen de winnaars. Maar over het algemeen is het Nederlands keurig. Beelden die makkelijk leesbaar zijn. Even kijken en hop, door naar het volgende onderwerp. Misschien past het bij de tijdgeest, waarin we minder tijd nemen om ons goed te verdiepen in wat we zien en lezen. Het moet snel en makkelijk. Dat terwijl we in deze best wel roerige tijden juist behoefte hebben aan diepgang en duiding. Een uitdaging voor 2020!

Op het moment van schrijven heeft de Zilveren Camera nog niet alle winnende foto’s en serie openbaar gemaakt. Via Facebook en zoeken heb ik alsnog veel kunnen zien, maar helaas niet alles. Het kan dus zijn dat ik wat bijzonders heb gemist.