De boer en Nederland, ze lijken onlosmakelijk met elkaar verbonden. Toch is de relatie al decennia lang aan het veranderen. Het romantische boerenleven van vroeger, waar de boer als harde werker ons van voedsel voorzag, is nu een hele industrie met hoge eisen. Veel en hard werken, dat is gebleven. Net zoals de boer altijd al een dankbaar onderwerp is geweest voor fotografen. Reden voor het Fotomuseum Den Haag een tentoonstelling in te richten vol met foto’s over het boerenleven.
Een snelle rondgang over de tentoonstelling leert al snel dat de meeste fotografen het lastig vinden om het boerenleven op een originele manier vast te leggen. Bij mijn observatie over de Zilveren Camera schreef ik al dat ik de eenzame boer nu wel gezien heb. Op de expositie Boeren, avonturen op het land zie ik nog meer van die reportages. Het is vaak te afstandelijk gefotografeerd en ik mis de band tussen fotograaf en boer. Een goede uitzondering is de serie Het leven van Evert door Brand Overeem. Het is een prachtig liefdevol en warm portret van een bijzondere man. Nooit wordt Evert te kijk gezet door de fotograaf. Overeem en de boer accepteren elkaar en laten elkaar in hun waarde.
Je zou misschien kunnen denken dat dat komt omdat Overeem op een boerderij is opgegroeid. Maar dat blijkt niet per se een intiemere serie op te leveren. Sterker, de meeste hedendaagse series over het leven op een boerderij worden gemaakt door fotografen die een directe band hebben met de boerderij. Gek genoeg komt de jongere generatie niet echt dichtbij. Zoals de serie van Dirk Kome over zijn ouders. De intentie is goed, maar hij blijft teveel een beschouwer, een buitenstaander. Opvallend is dan wel weer dat ik bij zijn prachtige foto van een spruitenveld me echt even op de boerderij voel. Mascha Joustra schetst in mijn ogen ook een te stereotype beeld van een boerderij. Bovendien moet die serie het vooral hebben van de hoge contrasten en het zwart-wit. Inhoudelijk word ik niet veel wijzer.
Ik mis kortom de intensiteit die je wel ziet bij de serie Avonturen van het land van Ed van der Elsken. Nu was hij iemand die fotografeerde zoals hij leefde en dat kunnen er maar weinig, ik zou bij de andere graag wat meer van zijn persoonlijke benadering zien. Nu wordt het toch een beetje aapjes kijken. Dat is ongetwijfeld niet de bedoeling van de fotografen, de boer lijkt toch vooral een curiositeit.
Het moderne boerenbedrijf is niet te zien op de tentoonstelling en dat is een gemis. Zo lijkt het alsof er eigenlijk niets is veranderd. Alleen als je de portretten van Heidi de Geer, Kees Muitzelaar en Loek Buter vergelijkt met die van bijvoorbeeld Overeem. Maar dan is het heel subtiel. Net zoals je een duidelijke verandering van het boerenbestaan mist, lijken ook de fotografen stil te staan in de tijd. Het blijft steken op de klassieke reportages en portretten.
Een uitzondering is de video-installatie Gemengd Bedrief, Mixed Feelings van Erik Klein Wolterink. Beeldtechnisch stelt het niets voor, inhoudelijk is het sterk. Klein Wolterink filmt op exact dezelfde manier de boerderij van zijn ouders als zijn broer dat in 2000 heeft gedaan, vlak voor het verkocht werd. Natuurlijk vallen de grote en kleine veranderingen op tussen het gemengd bedrijf van toen en de woonboerderij nu. Zoals stenen op de plaats waar eerst een deur zat en de verdwenen stallen. De kracht van het werk zit echter in de overeenkomsten. Bij het trapgat naar de kelder hangt bijvoorbeeld op dezelfde plek nog steeds een plastic tasje. De tijd mag voortschrijden, de functie veranderen, maar de mensen niet, ook al zijn het andere mensen. De boer wordt zo ineens toch een gewoon mens. En dat is hij ook.
