Waarom een campagnebeeld de voorpagina’s siert

© D66/Martijn Beekman
Het is een prachtig beeld. Sigrid Kaag, met D66 grote winnaar van de verkiezingen, springt op tafel als de exitpoll bekend wordt. Martijn Beekman legt dat moment sterk vast. Zes kranten plaatsen de foto op de voorpagina. Logisch met zo’n foto die alles vertelt. Of in elk geval veel. Prijzende woorden alom voor de foto. Tot blijkt dat Beekman niet als onafhankelijk fotojournalist, maar als campagnefotograaf voor D66 aanwezig was.

De Volkskrant plaatst een artikel over het voorval onder titel ‘hoe een campagnefoto van D66 zes voorpagina’s wist te halen’. Beekman was voorheen een van de vaste (politieke) fotografen van die krant. Als enige is Beekman aanwezig bij de bijeenkomst. Normaliter wemelt het bij de uitslagenavond van de fotojournalisten, nu laat D66 alleen hun campagnefotograaf toe. Alle andere media moeten bij een trap blijven wachten tot Kaag naar buiten komt. Als de lijsttrekker dan van blijdschap op tafel springt maakt Beekman uiteraard de foto. Niet geënsceneerd zegt hij in de Volkskrant. Zijn journalistieke gevoel zegt gelijk dat het een goede nieuwsfoto is. Dus stuurt hij twee beelden, en niet één zoals de Volkskrant schrijft, naar het ANP waar hij als freelancer ook voor werkt.

De foto van Beekman valt natuurlijk gelijk op tussen de andere foto’s die allemaal bij de trap zijn gemaakt. Een bijzonder moment, goed vastgelegd. Zo’n beeld zet je op de voorpagina. Wat Beekman alleen is vergeten, is in het bijschrift aan te geven dat hij op dat moment niet als fotograaf van het ANP aan het werk was, maar als fotograaf van D66. De journalistieke onafhankelijkheid van de foto wordt nu in twijfel getrokken. Beekman stelt dat hij wel degelijk een ‘zuivere nieuwsfoto’ heeft gemaakt en hij vraagt zich terecht af of de foto minder vaak geplaatst zou zijn als wel direct duidelijk was geweest dat hij daar voor D66 aanwezig was.

Het lastige is natuurlijk dat Beekman alleen aanwezig was en niemand anders kan bewijzen dat het niet in scene gezet is. Hoewel je ook kunt afvragen hoe spontaan veel momenten zijn waar wél meerdere fotografen aanwezig zijn. Misschien niet helemaal in scene gezet, vaak wel goed geregisseerd.

Waar het artikel helaas niet echt op ingaat is de echte oorzaak en hoe erg het is. Fotocriticus Merel Bem en redacteur Sheila Sitalsing, beiden schrijven ze voor de Volkskrant, wijzen gelijk naar de slechte betaling in de (foto)journalistiek. Omdat er zo slecht betaald worden moeten de fotografen wel andere opdrachtgevers aannemen om rond te komen. Van nieuws alleen kun je niet meer leven. Daar maken ze een goed punt, maar dat hoeft niet de reden te zijn. Je kunt immers de twee goed scheiden als je wil. Wat je voor een commerciële klant fotografeert hoef je natuurlijk niet ook door te sturen naar een persbureau. Al is alles wat je mee kunt nemen welkom, verkopen via een persbureau is toch vooral kruimelwerk. Ook al haal je zes keer de voorpagina. Ik denk niet dat Beekman de foto ook naar het ANP stuurde om zo wat meer te verdienen, maar omdat hij heel goed zag dat het een heel bijzonder nieuwswaardig beeld is.

Toch speelt geld wel degelijk een rol. Want niet alleen op fotografen wordt waar kan bezuinigd, ook op de redacties. Zodra je bent aangesloten bij een agentschap kun je vaak moeiteloos je foto’s uploaden. Niemand die het echt controleert. Want daar is gewoon te weinig mankracht en uren voor. Niet zelden vinden ze het juist wel fijn dat je beeld in de beeldbank zet dat je in opdracht hebt gemaakt. Freek Staps, hoofdredacteur van het ANP, stelt in het artikel van de Volkskrant dat hij “er graag bijgezet [had] dat Martijn daar was op uitnodiging van D66” en dat ze “er nooit zo bij stilgestaan [hadden] dat dit zo was.” Het lijkt mij toch juist de taak van de redactie er juist wel goed op te blijven letten. Zoals gezegd mochten de media alleen bij de trap in het gebouw staan. Voor het ANP stonden Koen van Weel en Robin Utrecht daar. Als je dan een foto van binnen krijgt, moet dat je opvallen en je gaan afvragen hoe dit kan. Ook al is het van een gerenommeerde fotograaf. En ook de krantenredacties moeten daar opletten. Hun fotografen mochten immers ook niet naar binnen en toch weet het ANP dan wel een foto te leveren. Nu krijgt het ANP wel vaker exclusief toegang, toch zou het moeten opvallen. Temeer er slechts twee foto’s zijn binnengekomen. Maar ja, voor zover kranten nog echte fotoredacteuren hebben staan ze onder grote tijdsdruk. Alles moet snel en mag niets kosten. Dan heb je ook minder tijd voor overleg en nadenken. En had de fotoredactie, in eerste instantie die van het ANP, moeten bellen met Beekman om te vragen hoe het kan dat hij wél die foto heeft kunnen maken. De transparantie waar Staps het over heeft in het artikel moet niet alleen van de fotograaf komen, ook de redactie moet daar alert op zijn.

Naast geld speelt er mijns inziens nog iets een grote rol. Dat is de controle die bedrijven en organisaties steeds meer willen hebben op het beeld dat naar buiten komt. Staps wijst daar ook op en dat is een serieus probleem. Door slechts één fotograaf toe te laten kan het beeld goed gestuurd worden. Al zullen de beperkingen door corona ook een rol hebben gespeeld. De VVD liet ook slechts één fotograaf toe, van het ANP. Zelfs de eigen fotograaf van de VVD was niet aanwezig. Nu heeft D66 Beekman niet gevraagd om de foto ook aan het ANP te leveren, dat is zijn eigen keuze geweest. Maar het komt D66 natuurlijk wel erg goed uit. Een foto uit de campagne haalt de voorpagina’s van vooraanstaande kranten. Betere PR kun je bijna niet wensen. Al zou Kaag ook zonder de foto van Beekman waarschijnlijk de voorpagina’s wel halen, deze foto is toch een mooi beeld waarover de partij behoorlijk controle heeft. Beeldvorming is erg belangrijk in de huidige mediacultuur en daar wil men zoveel mogelijk grip op hebben. Hoe minder pottenkijkers, hoe beter dus.

De foto die Beekman maakte is en blijft een goede foto. Onbedoeld legt de foto ook het rot onder de fotojournalistiek bloot. Organisaties en bedrijven willen de controle hoe ze in de media komen en fotografie speelt daarbij een belangrijke rol. In de media wordt te weinig geld uitgetrokken voor fotojournalistiek, zowel aan de fotografen zelf als aan de fotoredacties. Met als gevolg dat minder fotografen het nieuws kunnen vastleggen, er minder controle is door de redacties en de geloofwaardigheid achteruit gaat. Goede (foto)journalistiek heeft meerdere visies. Dat kost geld, maar levert een beter werkende democratie en maatschappij op.