De wonderlijke foto’s van Loek van Vliet zetten je midden in het landschap

Een foto is een weergave van de werkelijkheid wordt vaak gezegd. Toch lijkt wat er op een foto staat vaak niet op wat je echt gezien hebt en wat jij ziet in een foto zal een ander waarschijnlijk niet zien. Iedereen heeft zijn eigen geschiedenis en kijkervaring. Dat een foto een platte weergave is van een driedimensionale wereld helpt ook al niet. De perspectivische lijnen in een foto lijken realistisch, maar zijn niet hoe wij met onze ogen kijken. Lang zocht fotograaf Loek van Vliet naar een oplossing hoe hij de ervaring van een landschap wel kan weergeven in een foto. De oplossing vindt hij in de schilderkunst en hij weet daar met zijn nieuwe serie Aardse Vensters een hele interessante eigentijdse draai aan te geven.

Het werk van Loek van Vliet is bedachtzaam. Zijn landschapsfoto’s zijn niet gewoon mooie afbeeldingen van de omgeving, er moet meer gebeuren. Van Vliet wil je meenemen naar zijn ervaring, hoe het is om in dat landschap te staan. In zijn eerdere serie Heilige Gronden, over de stiltegebieden in Nederland en België, wist hij al op geraffineerde wijze het gevoel van stilte over te dragen. Kijkend naar dat werk wordt je stil, doordat de maker slim gebruikt maakt van de fotografische technieken.

Aardse Vensters, Middeleeuwen, Obona Monastery, © Loek van Vliet

Maar Van Vliet wil meer. De perspectivische vertekeningen van een objectief, waarbij iets veel verder of misschien juist veel dichterbij op een foto lijkt dan je zelf ervaren hebt, stoort hem. Een pad zie je in het echt niet heel breed voor je, wat wel zo lijkt als je een groothoekopname maakt bijvoorbeeld. Luisterend naar een dissertatie over het werk van de Italiaanse schilder Giambattista Tiepolo, valt het kwartje. Middeleeuwse schilders, en Tiepolo in het bijzonder, werken vaker met afwijkende perspectieven in een beeld. Daardoor verandert het perspectief afhankelijk van hoe je kijkt. Naar boven kijkend zie je een ander perspectief dan naar opzij. Precies zoals je het ook ziet als je er echt zou staan.

De techniek gebruikt Van Vliet voor zijn nieuwste serie Aardse Vensters. Daarbij gaat hij op zoek naar hoe het Europees landschap in verschillende periodes is ervaren. Door de pelgrimsroute Campino Primitivo naar Santiago de Compostella te lopen neemt hij ons mee naar de middeleeuwen, hij beklimt net als de Italiaanse dichter Petrarca de Mont Ventoux om de Renaissance te verbeelden, het Lake District staat symbool voor de Industriële revolutie en voor de moderne tijd fotografeert Van Vliet vanuit de auto de Duitse Autobahn. Vier verschillende reizen waarbij Van Vliet speelt met onze verbeelding en onze aanname van de werkelijkheid.

In eerste instantie valt er niets bijzonders op aan de landschapsfoto’s van Van Vliet. Ze hebben een weloverwogen compositie, het licht klopt en hebben net als zijn eerdere werk een duidelijke rust. Dan ga je beter kijken en zie je allemaal dingen die niet lijken te kloppen. Zoals de foto van de Santa María de Orbona Monastery. Een prachtig Middeleeuwse klooster in een mooie landschap. Voor het kerkgedeelte staan een paar gebouwen. Door de opening van de kerk zie je het altaar, prachtig! Als je goed kijkt blijkt het perspectief helemaal niet te kloppen. De gebouwen zouden als we het gewoon zouden fotograferen niet voor de kerk staan, maar uitwaaien naar de zijkant. Het altaar zou op een normale foto een mini-altaar moeten zijn. We worden bedrogen waar we bij staan en toch klopt het allemaal.

Aardse Vensters, Industriele Revolutie, Hodge Close Quarry, © Loek Van Vliet

Fantastisch is ook het Engelse landschap, heel toepasselijk verticaal gemaakt. Op de voorgrond de restanten van de mijnen en in de achtergrond het omliggende landschap. Bij Hodge Close, Slate quary zien we boven wat bergtoppen liggen. Kijken we naar beneden dan doemen de stenen op. Zoals we zouden zien als we er staan. Alleen zouden we bij een gewone foto een keuze moeten maken om óf de mijnen zo imposant te laten zien óf de bergen erachter goed naar voren te brengen.

We kijken dan ook niet naar een enkele foto. Van Vliet heeft van elk landschap meerdere foto’s gemaakt vanuit meerdere standpunten en met meerdere objectieven. Dat alles heeft hij op een een ingenieuze wijze in elkaar gemonteerd. Een monnikenklus, zoals Van Vliet dat uitstekend kan. Waar je oog normaal gesproken zelf steeds anders focust en wisselt tussen tele en groothoek, heeft Van Vliet dat voor de kijker alvast gedaan. Daardoor kijk je naar de foto’s zoals je ook naar het landschap zou kijken als je er echt stond. Zonder de rare vervormingen van de objectieven. Bij de foto’s van de twintigste eeuw kan Van Vliet minder spelen met de verschillende brandpunten. Toch lukt het hem ook hier om je het gevoel te geven dat je zelf over de snelweg rijdt. Opnieuw door uitgekiende montages.

Aardse Vensters, Twintigste Eeuw, Autobahn A5, © Loek van Vliet

Zo vernuftig als de foto’s in elkaar zitten, zo knap is ook het gelijknamige boek vormgegeven door Peter Jonker. Door de bijzondere bindwijze wordt gespeeld met perspectief en hoe je er zelf naar kijkt. De foto’s zijn zo ingedeeld dat je echt samen met Van Vliet de verschillende tijdreizen maakt. Je loopt naast hem mee over het pelgrimspad, je ziet bladerend door het boek de Mont Ventoux steeds van een andere kant, je verbaast je over de indrukwekkende mijnen en wordt moe van het geraas op de snelweg.

Toch is het nog mooier om de foto’s in het echt te zien. Nu is groot niet altijd beter, de werken in de serie Aardse Vensters komen hier nog beter tot hun recht. Je wordt nog meer het landschap ingezogen. Bij de tentoonstelling in Kasteel Groeneveld zijn de werken op verschillende hoogtes opgehangen zodat het gevoel dat je in het landschap staat wordt versterkt. Een enkele foto van de snelweg móet je ook in het echt zien, omdat het driedimensionale foto’s zijn. Het is heerlijk om in de foto’s te kijken hoe Van Vliet van alles heeft gecombineerd en hoezeer je voor de gek wordt gehouden en toch ook niet. Maar staar je niet te blind op de montages. Laat je vooral meenemen in het landschap. Ervaar het met jouw paar ogen, gedachtes, herinneringen, kennis en ervaring. Want dat is wat Van Vliet is gelukt: het zo vastleggen zoals jezelf kijkt. Het werk van Loek van Vliet zou Tiepolo ongetwijfeld bekoren.