James Nachtwey besloot in Bangkok te blijven, hij wilde niet riskeren dat hij er niet bij zou zijn als de vlam daar echt in de pan zou slaan. Dus moest World Press Photo in korte tijd op zoek naar een vervanger voor de Sem Presser lezing tijdens de Award Days. Gelukkig was Eugene Richards toch al in Nederland, voor het ophalen van zijn prijs en om mee te beslissen wie de Joop Swart Masterclass mag volgen. Nu zijn Richards en Nachtwey twee behoorlijk verschillende fotografen, ze hebben beiden genoeg te vertellen. Niemand in de zaal kon dan ook teleurgesteld zijn met zo’n goede vervanger.
Eugene Richards had zijn lezing “Books” genoemd en hij heeft ondertussen heel wat boeken op zijn naam staan. Tijdens de lezing nam hij ons mee van zijn eerste projecten tot zijn laatste, War is Personal, waarmee hij dit jaar een prijs gewonnen heeft bij de World Press Photo. Richards is een goed verteller, zowel in woord als in beeld. Waarbij bij de beeldverhalen de betrokkenheid van de fotograaf opvalt. Richards is geen fotojournalist die even langs komt en dan weg is. Hij besteedt veel tijd in zijn onderwerpen en bouwt een echte band op met de personen die hij volgt.
Opmerkelijk is dat hij nog veel details weet te vertellen van de personen op de foto’s. Ook al zijn de foto’s lang geleden gemaakt. Het tekent de oprechte interesse van de fotograaf. Richards gaat helemaal op in het verhaal als hij fotografeert. Zelf zegt hij echter dat hij niet meer doet dan “naar de huizen van de mensen gaan en een beetje rondhangen“. Vaak zijn het ook ‘gewone’ mensen met ‘gewone’ verhalen die hij fotografeert. Verhalen die niet snel door een tijdschrift worden gepubliceerd, omdat het niet interessant genoeg zou zijn. “Dat is de schuld van de uitgevers.”
De enige andere manier om die verhalen te vertellen is voor Richards het maken van boeken. Hij heeft er al veel gemaakt, en zal waarschijnlijk nog wel veel meer maken. Al zegt hij steeds dat het zijn laatste boek is. Veel onderwerpen voor een boek beginnen met een opdracht voor een tijdschrift. Hij raakt vervolgens dikwijls geobsedeerd door de onderwerpen en mensen die hij fotografeert en gaat dan op eigen beweging verder met de serie. Een boek is dan het resultaat. Niet echt een ideaal medium, zegt Richards “maar je kunt het project in ieder geval achter je laten en verder gaan“.
Veel van de onderwerpen gaan over ellende. “Ik fotograaf alles wat volgens Stephen Mayes al veel te veel is gefotografeerd“, zegt Richards verwijzend naar de toespraak die Stephen Mayes vorig jaar hield bij de World Press Photo. Tijdens de lezing komen bekende thema’s voorbij als straatbendes, verslaving en geestelijk zieken. Over die laatsten zegt Richards: “Het is niet te zeggen welke groep mensen er in de wereld het slechts aan toe is, maar de de geestelijk zieken horen daar zeker bij“. Dat hij van zulke onderwerpen toch boeiende foto’s kan maken, is volgens hem logisch: “bij tragedie is er ook altijd schoonheid“.
Richards sluit zijn verhaal af met de bekroonde serie War is Personal. Een zeer indrukwekkend verhaal over de soldaten die in Irak hebben gevochten en hun families. Eugene Richards wilde per se iets met Irak doen, maar hij kon er niet heen. Dus besloot hij iets te doen wat hij wel kon doen. Belangrijk bij de foto’s zijn de teksten. Je moet wat lezen om de foto’s echt te snappen. De foto’s kunnen volgens de fotograaf niet zelfstandig het verhaal vertellen, ze laten alleen zien hoe lastig het is voor de personen op de foto’s. De problematiek moet in woord. Het is volgens hem geen politiek statement, maar je gaat wel even weer goed nadenken over oorlogsvoering. Niet voor niets is het een tijdje stil als de laatste foto van de serie is getoond.
Volgens Richards is War is Personal het laatste boek dat hij maakt. Hij gelooft het echter zelf ook niet. Ik ook niet, en ik hoop het ook niet. Richards weet zeer bijzondere verhalen te vertellen op een integere manier. Het zijn verhalen die je grijpen, je kunt er niet afstandelijk naar kijken. Dat Nachtwey besloot in Bangkok te blijven is eigenlijk een groot geluk geweest. Want niet alleen is Richards een begaafd verteller en fotograaf, hij is ook oprecht en wars van elke vorm van zelfverheerlijking ook. Het gaat hem om wat de foto’s zeggen, niet om de fotograaf. Dat zie je wel eens anders.
De lezing van Eugene Richards is binnenkort te zien via World Press Photo.